شمال نیوز : طی دهه‌های اخیر،‌ صنعت گردشگری در جهان، ‌توسعه چشمگیری یافته و تغییرات اقتصادی و اجتماعی شگرفی را سبب شده است. گردشگری یکی از مهم‌ترین عوامل مولد ثروت و اشتغال در دنیا معرفی شده و به مثابه موتور اقتصادی رشد و پیشرفت کشورهای توسعه‌یافته و در‌حال‌‌توسعه در عرصه جهانی است.

 گردشگری علاوه بر نقش کلیدی در رشد اقتصادی و درآمدزایی کشورها،‌ عاملی حیاتی در حفظ و ارتقای منابع فرهنگی و طبیعی،‌ آموزش حرفه‌ای،‌ ابزار و استانداردهای کیفی محسوب می‌شود. در این میان،‌ همگام با آگاهی روزافزون نسبت به علوم طبیعی و شناخت محیط زیست در سراسر جهان، گردشگری طبیعی (اکوتوریسم) به‌عنوان یکی از پُرجاذبه‌ترین شاخه‌های گردشگری در میان جوامع، جایگاه ویژه‌ای یافته است. توسعه گردشگری طبیعی، از طریق ایجاد فرصت‌های شغلی،‌ منافع اقتصادی بی‌شماری را به‌طور مستقیم متوجه مردم بومی کشورها می‌کند و در این راستا، امکانات ایجاد کاربری اقتصادی برای افراد در حرفه‌های مرتبط با این صنعت و نیز برای چشم‌اندازهای طبیعی و تأمین اعتبارات لازم در جهت حفظ آنها فراهم می‌شود.

سرمایه‌گذاری در صنعت گردشگری در مقایسه با سایر فعالیت‌ها و صنایع توسعه‌ای، پیشرفت سریعی را در توسعة مناطق مجاورِ جاذبه‌های طبیعی و فرهنگی سبب می‌شود. همچنین موجب گوناگونی فعالیت‌های اقتصادی منطقه، افزایش درآمدهای مالیاتی، افزایش ظرفیت‌های کاری و توان افراد جوامع محلی می‌شود. بی‌تردید ظرفیت تازه‌ای که گردشگری طبیعت در ارتقای کیفیت زندگی جوامع میزبان ایجاد می‌کند،‌ می‌تواند برنامه توسعه منطقه‌ایِ حوزة بلافصل و نیز اثرگذار فعالیت‌های گردشگری طبیعت را بسیار تحت تأثیر قرار دهد.

بهبود شبکة ارتباطات و مخابرات،‌ ارتقای شبکه آموزشی، امنیت غذایی و‌ افزایش امکانات بهداشتی و شبکه درمانی از جمله مهم‌ترین آثار مستقیم توسعه طبیعت‌گردی بر زندگی جامعة میزبان است. به‌تدریج آثار توسعه گردشگری طبیعت در جامعه میزبان به صورت افزایش کیفیت و استاندارد محصولات مصرفی،‌ بهبود کیفیت جاده‌های ارتباطی و دسترسی و ارتقای کیفیت بخش خدمات ظاهر می‌شود. این همه بر مجموعه استانداردهای زندگی و ارتقای کیفیت آن در جامعه میزبان تأثیر بسزایی دارد. همچنین می‌تواند از طریق جلب و صرف درآمدهای گردشگری در مسیر دستیابی به اهداف حفاظتی نقش برجسته‌ای در حفاظت و احیای تنوع‌ زیستی،‌ میراث طبیعی و فرهنگی ایفا نماید.

چنانچه توسعه گردشگری بر مبنای راهبردهای اصولی طراحی نشود و در روند اجرا، دارای برنامه‌ریزی جامع و منسجمی نباشد،‌ نه‌تنها به تهدیدی جدی برای طبیعت بکر و خرده‌فرهنگ‌های منحصر‌به‌فرد این کشورها تبدیل می‌شود،‌ بلکه آثار منفی از قبیل افزایش قیمت‌ها به علت افزایش تقاضا، توسعه ناموزون و غیرمعقول زیرساخت‌ها و‌ تأسیسات و تسهیلات گردشگری،‌ آثار نامطلوب فرهنگی و افزایش جرائم،‌ پیامدهای ناشی از اشتغال ناپایدار فصلی،‌ مزاحمت در مراسم سنتی و مذهبی،‌ صدمه به محیط زیست و... را به ‌همراه خواهد داشت؛ از‌این‌رو ارزیابی زیست‌ محیطیِ توسعه گردشگری طبیعت مبتنی بر ضوابط و معیارهای کلی توسعه گردشگری و شاخص‌های گردشگری پایدار می‌تواند در به حداکثر رساندن منابع حاصله از توسعه طبیعت‌گردی در عرصه‌ها و جاذبه‌های طبیعی، و به حداقل رساندن مخاطرات و آثار منفی آن نقش مهمی ایفا کند. بررسی جغرافیای طبیعی ایران و نیز امکان‌سنجی جاذبه‌های طبیعت‌گردیِ قابل سرمایه‌گذاری در کشور ما بیانگر آن است که طبیعت‌گردی در ایران منبع اقتصادی کم‌نظیر و بسیار مستعدی است که به حال خود رها شده است.

بر اساس معیارهای یونسکو،‌ ایران یکی از ده کشور بزرگ جهان از لحاظ دارا بودن جاذبه‌های گردشگری اعم از تاریخی،‌ مذهبی،‌ طبیعی و... محسوب می‌شود. تاریخ، تمدن کهن و آثار به‌جا‌مانده از آن روزگار،‌ به‌علاوة تعدد اماکن مذهبی و پیشینه اسلامی همپای جاذبه‌های طبیعی، از استعداد و توان بالای کشور در تبدیل شدن به یک قطب گردشگری در منطقه خبر می‌دهد. با این وجود بررسی وضعیت گردشگری در ایران و ملاحظه ارقام درآمدی ارزی حاصله،‌ حاکی از آن است که به‌رغم جاذبه‌های طبیعی و گردشگری موجود،‌ ایران تا‌کنون از ظرفیت‌های بالقوه خود در این زمینه به‌ شکل مطلوبی بهره نبرده و جایگاه اقتصادی گردشگری ایران حتی در مقایسه با کشورهای منطقه نیز بسیار ضعیف است.

طبق گزارش سال 2009 سازمان جهانی گردشگری وابسته به سازمان ملل متحد، درآمد ارزی ایران از گردشگری در سال 2008 تنها 5/1 میلیارد دلار برآورد شده؛ در‌حالی‌که این درآمد در ترکیه، 22 میلیارد دلار است و این کشور را به نهمین کشور دارای صنعت گردشگری برتر در جهان تبدیل کرده است. درآمد ارزی حاصل از گردشگری در کشوری چون مصر با پیشینه تاریخی نسبتاً مشابه ایران نیز بسیار بالاتر از میزان درآمد ایران و حدود 5/11 میلیارد دلار است. در برخی کشورهای اروپایی و آسیایی، گردشگری سهم هنگفتی از درآمد ارزی کشورها را به خود اختصاص می‌دهد. برای مثال اسپانیا با 6/61 میلیارد دلار و چین با 8/40 میلیارد دلار به ترتیب، دومین و پنجمین کشورهای صاحب درآمد ارزی بالا از صنعت گردشگری در جهان محسوب می‌شوند.

صنعت گردشگری در ایران با مشکلاتی نظیر ضعف زیر‌ساخت‌ها،‌ رشد قیمت محصولات گردشگری،‌ فقدان تبلیغات کافی،‌ کمبود سرمایه‌گذاری در حوزه‌های آموزش منابع انسانی و ابهام در سیاست‌های کلی نظام مواجه است؛ حال آنکه با توجه به اتکای بیش از حد اقتصاد ایران به صادرات نفت خام و آسیب‌پذیری فراوان در اثر تغییرات قیمت نفت و سایر شوک‌های اقتصادی و غیر‌اقتصادی،‌ توسعه گردشگری تا اندازة زیادی می‌تواند از این آسیب‌پذیری بکاهد و سیاست‌گذاران اقتصادی را نیز در فائق آمدن بر مشکلات جاری از قبیل ‌پایین بودن سطح درآمد جهانی، کمبود درآمدهای ارزی،‌ پایین بودن صادرات غیرنفتی، بیکاری و مهاجرت به شهرها یاری رساند.

مهندس جوادزبردست گشتی

کارآفرین برتر ملی، مدیرعامل توسعه فناوری و ارتباطات گیلان، مدرس دانشگاه